Ramin Bahrani, lise yıllarından beri çok sevdiği, Ray Bradbury’nin klasik romanı Fahrenheit 451’i beyazperdeye uyarlama görevini üstlendiğinde, ünlü yazarın eğer hayatta olsaydı, olurunu vermiş olacağına inanıyor. İkinci Amerikan İç Savaşı sonrası yakın bir gelecekteki distopik bir dünyayı konu alan filmde, medya toplumların afyonudur, esaslar ve tarih yeniden yazılıyordur ve kitaplar da İtfaiyeciler tarafından yakılıyordur.

Michael B. Jordan (Creed, Black Panther), karizmatik ve hızla yükselen genç İtfaiyeci Montag’ı canlandırıyor. Montag inançlarını sorgulamaya başlar ve Michael Shannon (Nocturnal Animals, The Shape of Water) tarafından canlandırılan akıl hocası Yüzbaşı Beatty’ye düşman olur. Sofia Boutella, (Star Trek: Beyond, Atomic Blonde) Beatty’nin muhbirlerinden biri olan Clarisse rolünde, kitapları kurtarmaya çalışan bir yeraltı hareketinin parçasıdır. Clarisse, Montag’i direnişe katılmaya ikna eder.

North Carolina’da doğan Bahrani, New York’taki Columbia Üniversitesinde eğitim almış. İlk filmi Man Push Cart, 2005 yılında Venedik Film Festivalinde gösterime girmiş. Sokakta yaşayan 12 yaşındaki bir öksüzü konu alan ikinci filmi Chop Shop, 2007 yılında dünya çapında ses getirdi. Diğer filmleri arasında, At Any Price ve Michael Shannon’la Andrew Garfield’ın rol aldığı 99 Homes var.

9’uncu sınıfta. 14-15 yaşındayken. Okulun okuma listesindeydi ve liselerde çok sıklıkla okutulan bir kitaptır. Aslında yaratıcılık açısından benim için zor bir proje oldu çünkü kitabı çok severim. Bradbury: The Martian Chronicles’ı da çok severim. Çoğu kısa öykülerini seviyorum. Uyarlamayı düşündüğümde, lise çağındaki izleyicileri etkilemesini istedim. Aynı zamanda sizin gibi yetişkinlerini de sarmasını istedim. Karakterler, konu açısından. Entelektüel olarak. Ve bu zor bir dengedir. Tutturabildim mi bilmiyorum. Daha önce böyle bir şeye kalkışmamıştım hiç. Böyle düşünmeyi denememiştim. “Ben lise çağında olsam, buna nasıl tepki verirdim” diye düşündüm.

 

Teknoloji ve sosyal medyayı katmam gerektiğini düşündüm. 2015’te romanı tekrar düşünmeme neden olan şey buydu. İnternet ve sosyal medya, yeni bir şekilde Bradybury’nin fikirlerine yetişmeye başladı. Kitapları yakabilirsiniz ama insanlar kitabı Bulut’tan tekrar indirir. İnternetteki içeriklerin sansürü ve baskılanması Amerika’da yaşanabilir veya Çin, Kuzey Kore, Türkiye vs gibi ülkelerde olduğu gibi yaşanabilir. “Amerika’da böyle bir şey var mı” diye düşündüm. Belki. Buna ne kadar yakınız? Ve olursa, nasıl tepki veririz? Ne olacağını merak ettim.

 

2015’te düşündüm. HBO ile konuştum. Kitabın yayın haklarını almaları yaklaşık 1 yıl sürdü. Bu yüzden senaryoyu yazmaya ancak Ocak 2016’da başladım.

 

Evet, korkutucuydu. Daha önce hiçbir şeyi uyarlamamıştım. 6 film yaptım ve 5’i orijinal hikâyelerdi. Düşünün, bir romanı uyarlıyorsunuz ve o çok sevdiğiniz, ikonik bir roman. Ne yaparsam yapayım, birilerinin öfkeleneceğini düşündüm. Ne yapacaktım öyleyse? Birileri bir şeyleri değiştirdiğim için öfkelenecekti ve bunu değiştiremezdim. Tamam. Romana dokunma ya da bazı şeyleri değiştirme yetkisini bana ne verdi? Bradbury’nin kendisi. Francois Truffaut’nun 1966 versiyonunu onaylamıştı ve Truffaut birçok şeyi değiştirmişti. Karakterleri yok etmişti, hikâyenin gidişatlarını değiştirmişti. Bradybury, kendi romanını sadece iki kere uyarlamıştı. Biri müzikal için, diğeri de tiyatro sahnesi için ve tüm değişiklikleri kendi yapmıştı. Ayrıca John Huston için Moby Dick’i de uyarlamıştı. Bu Amerikan edebiyatının klasik bir eseridir ama John Huston için Moby Dick’i değiştirmişti. Bu da bana, konuyu ve karakterleri değiştirmek için cesaret verdi. Ama değiştirmeyi istemediğim tek şey, tema ve fikirlerdi. Dedim ki, ‘Onlara asla dokunmam’. Ama diğer şeyleri değiştirmek için, Bradbury’nin ruhundan ya da hayaletinden rızasını kafamda almıştım.

 

Siyaset senaryoya ayak uydurmaya başladı. Üçüncü taslağı bitirirken, seçim süreci başladı. Trump Cumhuriyetçilerin ön seçimini kazandıktan sonra, başkanlık seçimlerini de kazanacağını tahmin ettim. Kafamda kazanmıştı, bu yüzden de seçimi kazanacağını varsayarak yazdım. Bunu ihtiyatla söylüyorum çünkü Trump’ın, son 40 yıldır var olan bir akımın kaba bir abartısı olduğunu düşünüyorum. Yani dünya çapında sağ siyasetin yükselişi çok rahatsız edici. Umarım, bu soldaki sorunları da anlamamızı sağlar. Bazı şeylere yeterince önem vermediler belki. Bu yüzden tüm suçu şu an koltukta oturan kişiye yüklemek istemiyorum. O koltuğun sahibi eninde sonunda gidecek ama Bradbury’nin fikirleri kalacak. Bu yüzden fazla suçlayıcı olmamak lazım. Filmde dikkat çekmeye çalıştığımız ve Bradbury’nin romanda dahiyane bir şekilde dile getirdiği, bu şeyleri aslında bizim istediğimizdi. Bu tipte bir toplumu biz seçtik. Böyle olması için biz zorladık, tepeden inmedi. Oylarımızla biz seçtik. Haberlerimizi ve bilgiyi, algoritmalarla bizi mutlu etmeye tasarlanmış sosyal akımlardan almayı biz seçtik. Bradbury bizi bu konuda uyarmıştı. Makaleleri hiç okumuyoruz. Sadece manşetlere bakıyoruz. Onları “Beğeniyoruz”, “Paylaşıyoruz”, “Kalp” bırakıyoruz, “Emoji”liyoruz. Bir haberci olarak, kültür ve toplumla ilgilenen biri olarak, son kalelerden birisiniz ama kimse sizi okumayabilir maalesef. Aynı şekilde benim filmimi de seyretmeyebilirler. Filmle ilgili bir haberin manşetine bakıp, bir klip izleyip, paylaşıp, devam edebilirler. Bradbury 1953 yılında kitabını yayınladığında, bu konuda bizi uyarmıştı.

 

Bence geldik. Bradbury’nin romanı gelecekte geçiyor. Bizim film de alternatif bir yarında. Günümüz ama biraz farklı hissini vermek istedik. Alternatif bir yarınmış gibi gelsin istedik. Günümüz gibi ama yeterli bir farkla. İşte o zaman, ekranda gördüğünüz dehşeti, evinizde de hissedersiniz.

 

Böyle yapmayı seçtiğimizi düşünüyorum. Evet, kesinlikle. Ben de yapıyorum bunu. Bir aziz değilim. 

Pek değilim. Pek kullanmadığım bir Facebook sayfam var. Yani pek aktif değilim. Hâlâ fiziksel kitapları okuyorum. Ama teknoloji düşmanı değilim. Dediğim gibi, cebimde bir süper bilgisayar var. Evime uçakla döneceğim, tekne kullanmayacağım. North Carolina’da anne ve babam, İran’da da ailem var, onları arıyorum. Onları Skype ve WhatsApp ile arıyorum. Mors alfabesi kullanmıyorum. Bradbury’nin de teknoloji düşmanı olduğunu düşünmüyorum. Filmlere karşı değildi. Moby Dick’i yazdı. HBO için 65 bölümlü The Ray Bradbury Theater’ı yazdı. İki sezon boyunca. Televizyona veya televizyon filmlerine karşı değildi. TV’ye bu geçişi yapmak ironik değildir. Bradbury 1953’de siyah beyaz televizyonların hayatımıza girmesiyle biraz endişelendi tabii ama mantıklı şeyler konusunda endişeli değildi. Düşündürücü şeyler konusunda endişelenmezdi. O zamanlar onu reklamlar, ses kesitleri ve hızlı şeyler endişelendirirdi bence. Şu anda bizi de endişelendiren şeyler bunlar. Veri akışları, filmlerdeki yorumlar. Manşetler. Twitter. Filmde ne kadar açık bir şekilde dile getirebildim bilmiyorum ama okuldaki sahnede Shannon “Bana klasikleri göster” diyor ve ona Moby Dick, To the Lighthouse ve İncil’i veriyorlar. Sizin en sevdiğiniz kitap nedir?

 

Tamam. John Fowles’ın kitaplarının hepsi bu filmde Dokuzlar’da olurdu. Hepsi. Küçücük bir Wiki maddesinde, yarım bir Emoji’yle. Sadece bunu görürdünüz. Bunu beğenip, paylaşırdınız ama şu anda hepsi elinizin altında. Her şey elinizin altında ama onlarla ne yapıyorsunuz? Hangi formattalar? Bradbury “Bir toplumu yok etmek istiyorsanız, kitapları yakmanıza gerek yok, insanları okumaktan vazgeçirin yeter” demişti.

 

Bu konuda hemen bir hüküm verme konusunda tereddütlüyüm. Eminim siz de, ben de telefonlarımıza gereğinden çok daha fazla bakıyoruzdur. Ben kendimi bir hizmetli olarak görüyorum. Bradbury’nin fikirlerini yeni, modern bir nesle ulaştırmak için elimden geleni yapıyorum. Bunları onu endişelendiren şeylerdi ve bugün de aynı endişeler geçerli. Alternatif gerçekleri, sahte tarihi, sahte esasları o çok önceden öngörmüştü. Romanda Montag şöyle diyor, “İtfaiyeyi gerçekten de Ben Franklin mi kurdu?” Ve karşılığında, kitapları yakmaya evet diyen İtfaiyeci El Kitabını çıkarıyorlar. Evet, ilk itfaiyeyi 1763 yılında Ben Franklin kurdu ama kitap yapmak için değil. Filmde Alexa ya da Siri benzeri Yuxie’ye de soruyor ve verdiği cevaba da inanıyor. Bu da günümüz gibi.

Çoğu benim en sevdiğim kitaplar. Hepsini koyamadım. En zor kısım da buydu. Sevdiğim tüm kitapları sığdıramadım. Kitaplarla çok genç yaşta tanıştığımız bir aileden geliyorum. Kardeşim ve bana, çok genç yaşta kitaplara saygı duyup, okumamız öğretildi. Hafız Divanı, İranlı bir şairin eserleridir ve İran’da kutsal kitap gibi görülür, hatta daha da kutsaldır. Farklı kültürler ve dillerden benim için ve birçok insan için önemli olan birçok kitap seçmeye çalıştık. Benim sevmediğim Mein Kampf gibi kitapları da eklemek gerekir. Sevdiğim bir kitap değildir ama kurtarılması gerekir bence. Kurtarmak zorundasınızdır hatta. Bu garip bir açıdan filmde çok yer verdiğimiz Truffaut’a da bir ithaftı bence.

Çok, çok var.  Dostoyevsky’nin Crime and Punishment (Suç ve Ceza).  Song of Solomon’u (Ezgiler Ezgisi) çok severim. En sevdiğim  Toni Morrison eseridir. Onunda filmde büyük bir rolü var. The Letters of Van Gogh (Vincent van Gogh'un Mektupları), lisede okuduğum bir kitaptı. Babamda da vardı. Onu da çok sevmiştim. Evde bulup, okuduğumu hatırlıyorum. Filmde öyle çok kitap var ki. Joan Didion mesela. Onu da çok severim. İnci Gibi Dişler, Clarisse’in lakabı oldu. O kitabı ezberlemişti. Faust. Kitaplar sonsuzdu.

 

Acı verdi diyelim. Gerçek kitaplar yaktık. Özel efekt falan değildi. Gerçek ateş ve gerçek kitaplar. Ama işin korkutucu yanı, ilk başta acı verici ama sonra Bradbury’nin de yazdığı gibi, baştan çıkarıcı ve etkileyici oluyor. Görünüşü hayretle izledim açıkçası. Kara külleri, korları ve sayfaların uçlarının kıvrılmasını anlatıyor. Öyle oldu. Hangi kitapta oldu dersiniz?  The Martian Chronicles (Mars Yıllıkları). Bradbury’nin adını gördünüz mü? Sayfalar bir tek o kitapta öyle kıvrıldı yanarken. Yakın plan çekimde. Şans eseri. Bradbury’nin adının üstüne kıvrıldılar. Bradbury, Bradbury, Bradbury diyorlardı âdeta. Bunun iyi bir işaret olduğunu düşündüm. “Bu versiyonla devam edin, yapmak istediklerini yap. Benim fikirlerime sadık kal” diyordu sanki.

Hayır, fiziksel olarak kitap okurum. Kindle’a karşı değilim. Kindle’da okuyan çok entelektüel arkadaşlarım ve yazar tanıdıklarım var. Ben karşı değilim ama kitaba dokunmayı severim. Kokusunu da severim. Ve itiraf ediyorum, kitapların içine not alıp, satırların altını çizmeyi severim. Bir kitabı seversem, 10 yıl sonra tekrar okurum ve 10 yıl önce ne düşündüğümü merak ederim mesela.

 

Evet. 99 Homes’ta aramızda güzel bir bağ oluşmuştu sanatçı olarak ama sonra da arkadaş olduk. İkimiz de New York’ta yaşıyoruz. Görüşürdük, eş ve çocuklarla da bir araya gelirdik. HBO’dakiler kitabın haklarını aldıklarını söylediklerinde onu aradım ve Yüzbaşı Beatty’yi oynamak ister misin, diye sordum. İlk onu aradım. Daha hiçbir şey yazmamıştım. O da evet dediğinde, ona göre yazabildim. Bunun çok faydası oldu çünkü Beatty çok konuşuyor ve kitaptaki gibi ağdalı bir dille lafebeliği yapıyor. Kitapta devamlı bir şeylerden alıntı yapıyor. Shannon’ın bunu çok inandırıcı bir şekilde oynayabileceğini biliyordum. Bir bakışla, dört farklı şey anlatabilen bir insan. Tam olarak ne demek istediğini kestiremezsiniz. Büyük bir derinliği ve ağırlığı var. İçindeki insaniliğin, karakterin ayaklarının yere basmasını sağlayacağını düşündüm.

 

Seçmelerdeki performansı. Harika iş çıkardı. Yapabileceğini kanıtladı. Fiziksel bir performansın ötesine geçebileceğini gösterdi. Yeterli derinliğe, duygusallığa ve kontrole sahip olduğunu kanıtladı. Ve bunu yapma fırsatını vermek istedim ona. Bradbury’nin yaptığı gibi, Clarisse’in yaşamasına izin vermek istedim. Clarisse 17 yaşında değilse, Montag’den daha büyükse ne olur? Şaibeli bir geçmişi varsa ne olur?

 

 RB: Jordan’ı daha genç bir izleyici kitlesi için kadroya almadım. Montag daha da genç olmalıydım. Onu çok iyi bir oyuncu olduğu için seçtim. Onu The Wire’da çok sevmiştim. O diziyi çok severdim. Ve Fruitvale Station’daki rolü de. Onu ilk izlediğimde The Wire’da oynayan çocuk olduğunu fark etmedim. Harika bir oyuncu olduğunu düşündüm ve kim olduğunu araştırdığımda, “The Wire’da mı oynamıştı?” dedim. Aynı kişi olduklarını o zaman öğrendim. Sonra Creed’de karşıma çıktı ve performansını giderek arttırmaya başladı. Montag rolü için mükemmel olacağını düşündüm çünkü bu hem fiziksel, hem de duygusal bir rol. Hassas biri ama çelişkileri de var. Shannon’ın karakteri gibi o da çelişkili. Devamlı bir şeyler saklıyor ve kendini sorguluyor. Hep rol yapıp, yalan söylemek zorunda. Bu yüzden sevilecek bir karakter olmasını istedim.

RB: Aynen öyle ve Jordan da karizmatik zaten. Anında sevebileceğiniz biri. O bir yıldız, çok çekici. Ve derinliği olan biri. Bradbury bunu da öngörmüştü. Dediğim gibi ben onun hizmetindeyim. Romanda kitap yakılmalarının birer şov olduğunu söylemişti. Buna aslında pek gerek yok. Sadece eğlence amaçlı. Haber döngüleri de böyle değil midir? Seçimler de böyle değil miydi? Her şeyden çok bir şov, bir eğlence değil miydi? Şu anki koltuğun sahibi de hâlâ şov dünyasında değil mi?

 

RB: Hayır, pek kalamıyorum. Ama pesimist olduğumu da söyleyemem. Gerçekçiyim sadece. Bence filmlerimin hiçbiri pesimist değil ama öyle bir optimizm de yok. Toplumda ve insanlarda bazı unsurların altının çizilmesi gerektiğine inanan bir realistim. Ahlaki, felsefi, sosyal kararlar... Bunları izleyicilerin önüne koyup, onları düşünmeye bırakmalıyız. Bu film de Bradbury’nin romanı gibi, karanlıkta ama umutla bitiyor.

 

RB: Olmak zorunda bence. Olmasa yaptığın şeyi neden yapasın ki? Yataktan çıkmayıp, telefonunda bir şeyler bakıp, beğenip, paylaşıp, İnstagram’da gezinirdin. Ama yerine, burada bir film izliyorsunuz. Topluma bir değeri olan bir film. İyi ya da kötü ya da her neyse. Bir değeri olmak zorunda. Umarım biri sizin haberci olarak yazdığınız şeyi okur. Filmde size de bir atıfta bulunuyoruz. 2001’den Keir Dullea, televizyon haberciliğinin artık kimsenin bilmediği bir şey olduğunu anlatıyordu.

 

RB: Evet ama manşetlerinizi okudum ve hepsi çok iyiydi. Onları “Beğendim”. (Güler) Bu korkutucu bir şey. Bir Tweet ile koltuğun sahibi mesleğinizi ortadan kaldırabilir. Ve bunu yaptı. Yok etti. Ve bunu yapan sadece o değildi. Bunu biz seçtik. Tekrarlıyorum, bunu aslında bizim istediğimiz, Bradbury’nin dahiyane fikridir. Bradbury olsaydı, böyle olmasını siz istediniz derdi.